Καλωσήρθατε στη "Σοδειά του Ψαράκη"

Τα δέντρα της ελιάς απλώνουν τις ασημοπράσινες φιγούρες τους κι αγκαλιάζουν όλη την Κρήτη. Σκεπάζουν τους μικρούς κάμπους και τις κοιλάδες του νησιού. Προχωρούν μέσα σε σκιερές ρεματιές κι ανηφορίζουν πάνω στους λόφους. Ανεβαίνουν ψηλά στις Μαδάρες και φτάνουν κοντά στις χιονισμένες βουνοκορφές του Ομαλού και του Ψηλορείτη. Κι από εκεί, κατηφορίζουν ξανά και ξανά κι απλώνονται στους λόφους και στους κάμπους, φθάνουν μέχρι την θάλασσα. Αγκαλιάζουν τα μικρά και μεγάλα χωριά. Ανακατεύονται με τις εκκλησίες και τις πλατείες. Μπαίνουν στις αυλές και στα σπίτια των Κρητικών και ζουν σιωπηλά μαζί τους. 

Τους προσφέρουν την ασημοπράσινη φυσική ομορφιά τους και φιλοξενούν στον ίσκιο τους τα πανηγύρια, τις γιορτές και τους γάμους τους. Προσφέρουν στους Κρητικούς τους πολύτιμους καρπούς και πιο πολύ το χρυσό λάδι τους.

Το κρητικό τοπίο είναι συνυφασμένο με το δέντρο της ελιάς, αξεχώριστα δεμένο με το σχήμα του δέντρου, το φύλλωμα και τον ίσκιο του ευλογημένου δέντρου. Αυλάκια, πεζούλια, δρόμοι, λιθόστρωτα, αλώνια, μύλοι, σπαράγματα αρχαίων κατασκευών, σπίτια κι ανάμεσά τους οι ελιές με τις ρυτίδες των προγόνων και της παλαιϊνής γνώσης. Γαντζωμένες στα βράχια, με τις ρίζες τους να βυζαίνουν το χώμα, καρποφορούν οι ελιές. Από την αναπαράσταση των ελαιώνων στις τοιχογραφίες της Κνωσού, τα απολιθωμένα λιόφυλλα και λιοκούκουτσα του Βαθύπετρου, τα ελαιοτριβεία της Φαιστού αλλά και τους απέραντους ελαιώνες του Ρεθύμνου, των Χανίων και της Μεσαράς ταυτιζόμαστε με την ίδια την ανθρώπινη παρουσία στον χώρο και στον χρόνο της Κρήτης.

Από αρχαιολογικές κι ιστορικές μαρτυρίες μαθαίνουμε ότι στον τόπο μας η ελιά, ίσως ως αγριλιά, καλλιεργείται από την παλαιολιθική και μεσολιθική περίοδο όπως αποδεικνύεται από φύλλα της στην καλντέρα της Σαντορίνης. Κατάγεται από χώρες της Ασίας –τις νότιες περιοχές της- κι έφτασε στην Ελλάδα από κατάλοιπα αποδημητικών πουλιών.

Η κυρίαρχη παρουσία της ελαιοκαλλιέργειας στην Κρήτη αποδεικνύεται όχι μόνο από τα άφθονα αρχαιολογικά ευρήματα, αλλά κι από τα ίδια τα χιλιόχρονα δέντρα που υπάρχουν σε πολλά μέρη του νησιού. Πρόκειται για δέντρα-μνημεία, που πάνω στους κορμούς τους έχει χαραχθεί κατά τρόπο ανάγλυφο όλη η πολύπαθη ιστορία τους στο διάβα του χρόνου. Η ελιά στη Μινωική λατρεία ήταν δέντρο ιερό . Φαίνεται ότι υπήρχαν ιερά άλση ελιάς. Γύρω από συγκεκριμένα ελαιόδεντρα υπήρχαν χαμηλοί, χτιστοί περίβολοι και βωμοί για να τοποθετούνται οι προσφορές. Οι κάτοικοι της Μινωικής Κρήτης με επιμονή και προσεκτική εργασία αιώνων ανέπτυξαν και συστηματοποίησαν το κλάδεμα, τον εμβολιασμό και όλους τους τρόπους περιποίησης και βελτίωσης της ελιάς.

Η έκθλιψη του ελαιοκάρπου γινόταν σε απλές πέτρινες εγκαταστάσεις, που αρχικά χρησιμοποιούνταν εποχιακά και για την παραγωγή του κρασιού. Η ελιά και το λάδι κυριάρχησαν σε όλες τις εκφάνσεις της μινωικής ζωής στη γεωργία, στην οικονομία, στη θρησκεία, στην τέχνη. Ένας ολόκληρος πολιτισμός διαμορφώθηκε γύρω από το ιερό δέντρο και το πολύτιμο προϊόν του και συνεχίζεται μέχρι τις μέρες μας.

Ελαιόδενδρα που αντικρύζουμε σήμερα στην Κρήτη, που η όλη μορφή και εμφάνισή τους υποδηλώνει μια απροσδιόριστης διάρκειας μακρόχρονη ζωή, η οποία πρέπει να προσμετράται σε αρκετές χιλιετηρίδες. Τέτοια υπερχιλιόχρονα ελαιόδεντρα επιζούν και θάλλουν  ακόμα στις Βούβες Κισάμου, στο Καβούσι Ιεράπετρας, στον Άγιο Γεώργιο  και στη Γραμπέλα  στο Ανισαράκι της Κανδάνου, στα Παλιά Ρούματα  Βουκολιών στα Χανιά, στο Σαμωνά δήμου Αρμένων στο Ρέθυμνο, στη Γόρτυνα  της Μεσαράς, στο Μορόνι του Ζαρού, στον Πανασό του δήμου Γόρτυνας, στη θέση Γρε Ελέ  στις Μαργαρίτες Μυλοποτάμου, στα Καρδαμιανά του δήμου Συβρίτου, στη Λάστρο της Σητείας.

​

Μυθολογία-Ιστορία

Από την Ελληνική και την Αιγυπτιακή μυθολογία, όπου η ελιά παρουσιάζεται ως θεϊκό δώρο στους θνητούς, μέχρι τον αιώνα της παγκοσμιοποίησης η ελιά παραμένει ένα από τα ελάχιστα στοιχεία του Μεσογειακού πολιτισμού που δεν έχουν αλλοιωθεί.
Χωρίς αμφιβολία οι Φοίνικες διέδωσαν την καλλιέργεια της ελιάς στις πολυάριθμες αποικίες τους στη βόρεια Αφρική, τη Σαρδηνία και την Ισπανία. Στους Έλληνες εξάλλου οφείλεται η εισαγωγή του φυτού στην Ιταλία και τη Γαλλία.
Στην ελληνική ιστορία η ελιά συνδέεται με διάφορες όψεις της ίδιας της ατομικής και συλλογικής μας διαδρομής. Το δέντρο με τον κορμό του θεωρείται από τα πρώτα χρόνια χρήσιμο για τη θεότητα–ξόανο, ως καρπός και λάδι, βάση της ίδιας της ζωής, κλαδί–σημείο νίκης στους αγώνες ακόμα και ξύλο για φωτιά, την απαραίτητη όχι μόνο για το μαγείρεμα αλλά και για το κρύο του χειμώνα.

Στη ζωή των μεσογειακών πολιτισμών, όπου ευδοκιμεί η ελιά είναι φυσικό να την αναγάγει σε αφετηρία κάθε κατηγορίας μυθικών παραδόσεων. Είναι γνωστή η μυθική παράδοση για τη σύγκρουση της θεάς Αθηνάς με τον Ποσειδώνα για την πόλη της Αθήνας. Η Αθηνά προσφέρει το δέντρο της ελιάς, κατάλοιπο της παλαιότερης δενδρολατρείας και ο Ποσειδώνας το άλογο.

Η ελιά σύμβολο της ειρήνης και το άλογο του πολέμου. Στα αθηναϊκά νομίσματα απεικονίζεται έκτοτε η Αθηνά στεφανωμένη με κλαδί ελιάς . Κατασκευασμένα από ξύλο ελιάς τα παλλάδια του αρχαίου κόσμου ήταν ξόανα που θεωρούνταν αχειροποίητα (δηλαδή φιλοτεχνημένα όχι από ανθρώπινο χέρι αλλά με θαυματουργικό τρόπο. Ένας ωραίος μύθος αναφέρει ότι η Αθηνά κατασκεύασε το Παλλάδιον από το ιερό της δέντρο, την ελιά στη μνήμη της φίλης της Παλλάδος που τη σκότωσε κατά λάθος στην ώρα του παιδικού τους παιχνιδιού.

Το Παλλάδιον της Τροίας αποτέλεσε αντικείμενο αρπαγής όταν ο Οδυσσέας και ο Διομήδης μπήκαν κρυφά στην Τροία για να το κλέψουν.

Η Ειρήνη (κόρη του Δία και της Θέτιδας) εικονίζεται με κλαδί ελιάς στα χέρια της.Το κλαδί της ελιάς θεωρήθηκε εξ άλλου και ως σύμβολο γαλήνης στην παράδοση της περιστεράς της Κιβωτού του Νώε, απόδειξη ότι είχαν αρχίσει να αποσύρονται τα νερά του Κατακλυσμού.

Η ελιά αποτελεί σύμβολο όχι μόνο της Νίκης αλλά και της Ειρήνης στους αγώνες της ελληνικής αρχαιότητας, ιδιαίτερα στους Ολυμπιακούς, που συνοδεύονται και από την εκεχειρία μεταξύ των ελληνικών πόλεων. Το ρόπαλο του Ηρακλή κατά τη μυθολογία ήταν από ξύλο ελιάς, άλλωστε ο ίδιος ο Ηρακλής είναι που έφερε την ελιά στην Ελλάδα από την χώρα των Υπερβορείων και μάλιστα για να χρησιμοποιηθεί ως έπαθλο στους Ολυμπιακούς αγώνες.

Σε τελετές θυσίας στην αρχαιότητα οι κόρες και οι ιέρειες φορούν στεφάνια από κλαδιά ελιάς. Αυτά τα κλαδιά κρατούσαν οι ικέτες που πήγαιναν να ζητήσουν άσυλο, βοήθεια ή προστασία και μόλις τα κατέθεταν στον βωμό, έμπαιναν αμέσως κάτω από την ισχυρή προστασία του Δία.

Η ελιά θεωρείται και ιερό δέντρο, σύμφωνα με τη χριστιανική παράδοση, γιατί κάτω απ’ αυτό, στο Όρος των Ελαιών, ο Ιησούς πέρασε τη νύχτα προσευχόμενος, προτού σταυρωθεί.
Στην Κρήτη περισσότερο από κάθε άλλο δέντρο, στην ελιά αναφέρονται πλήθος παροιμίες, παραδόσεις, τραγούδια, προλήψεις και μαντικές παρατηρήσεις, αφού το λάδι επιπλέον συνδέεται και με ιερουργίες (βάφτιση, ευχέλαιο, κτλ) και με μαγικές ενέργειες (ξεμάτιασμα κ.ά.).

​

Τα φύλλα της ελιάς

Τα ωραία ασημοπράσινα φύλλα της ελιάς, καθιερωμένα κι αυτά, αποτελούσαν και συνεχίζουν να αποτελούν τελετουργικό υλικό, είτε όταν χρησιμοποιούνται για να καλύψουν το σώμα του νεκρού είτε όταν καίγονται ως θυμίαμα. Η πλημμύρα του φωτός και η εναλλαγή του πράσινου με το ασημί στην άλλη πλευρά του φύλλου έχει εμπνεύσει ζωγράφους και φωτογράφους σε μια προσπάθεια να συλλάβουν το ασημοπράσινο πέλαγος των απέραντων ελαιώνων που προσφέρουν τα φύλλα της ελιάς δημιουργώντας έτσι ένα μοναδικό θέαμα. Όσοι έχουν αντικρύσει τους αναδευόμενους από τον άνεμο ασημοπράσινους ελαιώνες έχουν εγγράψει βαθιά στη μνήμη τους αυτήν την υπέροχη εικόνα .